سوره بقره آیه 208

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ ادْخُلُواْ فِی السِّلْمِ کَآفَّةً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ (208)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید همگى به اطاعت [خدا] درآیید و گامهاى شیطان را دنبال مکنید که او براى شما دشمنى آشکار است 208

قابل توجه اینکه این تعبیر، پنج بار در قرآن مجید آمده ، و در موارد مختلفى روى آن تکیه شده است .

بعضى از مفسران نقل کرده اند که ((عبد الله بن سلام )) و یارانش که یهودى بودند و اسلام را پذیرا شده بودند از پیامبر اسلام اجازه مى خواستند که تورات را در نماز بخواند، و به پاره اى از دستورات آن عمل کنند، آیه فوق نازل شد و آنها را از

پیروى خطوات الشیطان ، نهى کرد. <368>

<br>368-تفسیر قرطبی ، جلد 2، صفحه 832.<br>

سوره بقره آیه 207

وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ (207)

و از میان مردم کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا می ‏فروشد و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است 207

مفسر معروف اهل تسنن ((ثعلبى )) مى گوید: هنگامى که پیغمبر اسلام تصمیم گرفت مهاجرت کند براى اداى دینهاى خود و تحویل دادن امانتهائى که نزد او بود على (علیه السلام ) را به جاى خویش قرار داد و شب هنگام که مى خواست به سوى غار ((ثور)) برود و مشرکان اطراف خانه او را براى حمله به او محاصره کرده بودند دستور داد على (علیه السلام ) در بستر او بخوابد و پارچه سبز رنگى (برد حضرمى ) که مخصوص ‍ خود پیغمبر بود روى خود بکشد در این هنگام خداوند به ((جبرئیل )) و ((میکائیل )) وحى فرستاد که من بین شما برادرى ایجاد کردم و عمر یکى از شما را طولانیتر قرار دادم کدام یک از شما حاضر است ایثار به نفس کند و زندگى دیگرى را بر خود مقدم دارد هیچکدام حاضر نشدند.

به آنها وحى شد اکنون على (علیه السلام ) در بستر پیغمبر خوابیده و آماده شده جان خویش را فداى او سازد به زمین بروید

و حافظ و نگهبان او باشید.

هنگامى که جبرئیل بالاى سر و میکائیل پایین پاى على (علیه السلام ) نشسته بودند جبرئیل مى گفت :

((به به آفرین بر تو اى على ! خداوند بواسطه تو بر فرشتگان مباهات مى کند)).

در این هنگام آیه فوق نازل گردید و به همین دلیل آن شب تاریخى به نام ((لیلة المبیت )) نامیده شده است .

((ابن عباس مى گوید این آیه هنگامى که پیغمبر از مشرکان کناره گرفته بود و با ابو بکر به سوى غار مى رفت درباره على (علیه السلام ) که در بستر پیغمبر خوابیده بود نازل شد.

((ابو جعفر اسکافى )) مى گوید: (همانطور که ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه جلد 3 صفحه 270 ذکر کرده است ) جریان خوابیدن على (علیه السلام ) در بستر پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) به تواتر ثابت شده و غیر از کسانى که مسلمان نیستند و افراد سبک مغز آن را انکار نمى کنند در جلد دوم ((الغدیر)) ذیل آیه مورد بحث (صفحه 48 به بعد) مى نویسد: ((غزالى )) در کتاب احیاء العلوم جلد سوم صفحه 238 و گنجى در کتاب ((کفایة الطالب )) صفحه 114 و ((صفورى )) در ((نزهة المجالس )) جلد دوم صفحه 209 و ابن ((صباغ مالکى )) در کتاب ((الفصول المهمة )) صفحه 33، ((سبط ابن جوزى حنفى )) در ((تذکرة الخواص )) صفحه 21 ((شبلنجى )) در ((نور الابصار)) صفحه 86 و احمد در ((مسند)) جلد یک صفحه 348 و ((تاریخ طبرى )) جلد دوم صفحه 99 تا 101 و ((ابن هشام )) در ((سیرة )) جلد دوم صفحه 291 و ((حلبى )) در ((سیره )) خود و ((تاریخ یعقوبى )) جلد دوم صفحه 29 جریان ((لیلة المبیت )) را نقل کرده اند.

سوره بقره آیه 204 -205-206

وَمِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللّهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ (204) وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِی الأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیِهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الفَسَادَ (205) وَإِذَا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ (206)

و از میان مردم کسى است که در زندگى این دنیا سخنش تو را به تعجب وامى‏دارد و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه می ‏گیرد

و حال آنکه او سخت‏ترین دشمنان است 204

و چون برگردد [یا ریاستى یابد] کوشش می کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباهکارى را دوست ندارد 205

و چون به او گفته شود از خدا پروا کن نخوت وى را به گناه کشاند پس جهنم براى او بس است و چه بد بسترى است 206

براى این آیات ، دو شان نزول ذکر شده است :

1 - این آیات درباره اخنس بن شریق نازل شده که مردى زیبا و خوشزبان بود و تظاهر به دوستى پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى کرد خود را مسلمان جلوه مى داد، و سوگند مى خورد که آن حضرت را دوست دارد و به خدا ایمان آورده ، پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) هم که مامور به ظاهر بود با او گرم مى گرفت

او را مورد محبت قرار مى داد، ولى او در باطن مرد منافقى بود، در یک ماجرا زراعت بعضى مسلمانان را آتش زد و چهارپایان آنان را کشت (و به این ترتیب پرده از روى کار او برداشته شد) در اینجا آیات فوق نازل شد. <359>

2 - بعضى دیگر از ابن عباس ، نقل کرده اند که آیات مزبور در یکى از جنگهاى اسلامى (سریه رجیع ) نازل شده که طى آن جمعى از مبلغان اسلام که از طرف پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) براى تبلیغ قبایل اطراف مدینه اعزام شده بودند، طى یک توطئه ناجوانمردانه شهید شدند. <360>

359-تفسیر ابو الفتوح رازی ، و بسیاری از تفاسیر دیگر ذیل آیه مورد بحث.<br>360-تفسیر ابو الفتوح رازی ، جلد 2 صفحه 140 (این شان نزول را کمتر نقل کرده اند)

سوره بقره آیه 200-201-202-203

سوره بقره آیه 200-201-202-203

 

فَإِذَا قَضَیْتُم مَّنَاسِکَکُمْ فَاذْکُرُواْ اللّهَ کَذِکْرِکُمْ آبَاءکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا وَمَا لَهُ فِی الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ (200) وِمِنْهُم مَّن یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ (201) أُولَـئِکَ لَهُمْ نَصِیبٌ مِّمَّا کَسَبُواْ وَاللّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ (202) وَاذْکُرُواْ اللّهَ فِی أَیَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ (203)

و چون آداب ویژه حج ‏خود را به جاى آوردید همان گونه که پدران خود را به یاد می آورید یا با یادکردنى بیشتر خدا را به یاد آورید و از مردم کسى است که می گوید پروردگارا به ما در همین دنیا عطا کن و حال آنکه براى او در آخرت نصیبى نیست 200

و برخى از آنان می گویند پروردگارا در این دنیا به ما نیکى و در آخرت [نیز] نیکى عطا کن و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار 201

آنانند که از دستاوردشان بهره‏اى خواهند داشت و خدا زودشمار است  202

و خدا را در روزهایى معین یاد کنید پس هر کس شتاب کند [و اعمال را] در دو روز [انجام دهد] گناهى بر او نیست و هر که تاخیر کند [و اعمال را در سه روز انجام دهد] گناهى بر او نیست [این اختیار] براى کسى است که [از محرمات] پرهیز کرده باشد و از خدا پروا کنید و بدانید که شما را به سوى او گرد خواهد آورد 203

در حدیثى از امام باقر (علیه السلام ) مى خوانیم که در ایام جاهلیت هنگامى که از مراسم حج فارغ مى شدند در آنجا اجتماع مى کردند و افتخارات نیاکان خود را بر مى شمردند و از ایام گذشته آنها و جود و بخشش ‍ فراوانشان یاد مى کردند. (و افتخارات موهومى براى خود بر مى شمردند) آیات فوق نازل شد و به آنها دستور داد که به جاى این کار (نادرست ) ذکر خدا گویند و از نعمتهاى بى دریغ خداوند و مواهب او یاد کنند و با همان شور و سوز مخصوصى که در افتخار و مباهات به پدران خود در جاهلیت داشتند نعم الهى را یاد کنند بلکه بیشتر و برتر.

همین معنى یا شبیه آن را سایر مفسران از ابن عباس یا غیر او نقل کرده اند که اهل جاهلیت بعد از حج مجالسى تشکیل مى دادند براى تفاخر به پدران و شرح امتیازات آنها و یا در بازارهایى همچون بازار عکاظ، ذى المجاز، مجنه که تنها جاى داد و ستد نبود بلکه مرکز ذکر افتخارات (موهوم ) نیاکان بود جمع مى شدند و به این کار مى پرداختند.

350-مجمع البیان ، جلد 1 صفحه 297

سوره بقره آیه 196

وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ وَلاَ تَحْلِقُواْ رُؤُوسَکُمْ حَتَّى یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضاً أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِّن صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ ذَلِکَ لِمَن لَّمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ (196)

و براى خدا حج و عمره را به پایان رسانید و اگر [به علت موانعى] بازداشته شدید آنچه از قربانى میسر است [قربانى کنید] و تا قربانى به قربانگاه نرسیده سر خود را متراشید و هر کس از شما بیمار باشد یا در سر ناراحتى داشته باشد [و ناچار شود در احرام سر بتراشد] به کفاره [آن باید] روزه ‏اى بدارد یا صدقه‏ اى دهد یا قربانیى بکند و چون ایمنى یافتید پس هر کس از [اعمال] عمره به حج پرداخت [باید] آنچه از قربانى میسر است [قربانى کند] و آن کس که [قربانى] نیافت [باید] در هنگام حج‏ سه روز روزه [بدارد] و چون برگشتید هفت [روز دیگر روزه بدارید] این ده [روز] تمام است این [حج تمتع] براى کسى است که اهل مسجد الحرام [=مکه] نباشد و از خدا بترسید و بدانید که خدا سخت‏ کیفر است 196

قسمتى از احکام مهم حج دقیقا روشن نیست که آیات مربوط به حج در قرآن مجید در چه تاریخى نازل شده است ولى به اعتقاد بعضى از مفسران بزرگ در حجة الوداع نازل گشته <327> در حالى که بعضى گفته اند که  جمله فان احصرتم فما استیسر من الهدى ناظر به جریان حدیبیه است که در سال ششم هجرت واقع شد و مسلمانان از زیارت خانه خدا ممنوع شدند <328>

327-المیزان ، جلد 2 ، صفحه 75 )ذیل آیه مورد بحث(.

سوره بقره آیه 195

َأَنفِقُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (195)

و در راه خدا انفاق کنید و خود را با دست‏خود به هلاکت میفکنید و نیکى کنید که خدا نیکوکاران را دوست مى‏دارد 195

شان نزول : در عصر نزول این آیات ، بسیارى از مسلمانان ، شور و شوق جهاد در سر داشتند، ولى چون وسایل جنگ را هر کس شخصا فراهم میکرد و بعضى فقیر و نیازمند بودند. آن چنان که طبق آیه 92 سوره توبه گریه مى کردند و اشک میریختند که چرا وسیله شرکت در جنگ ندارند:

تولوا و اعینهم تفیض من الدمع حزنا ان لا یجدوا ما ینفقون ، آرى در چنین شرایطى نقش انفاقها بسیار مهم و سرنوشت ساز بود.

سوره بقره آیه 190 - 191 - 192 - 193

وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبِّ الْمُعْتَدِینَ (190) وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُم مِّنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلاَ تُقَاتِلُوهُمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى یُقَاتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِن قَاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذَلِکَ جَزَاء الْکَافِرِینَ (191) فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ (192) وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ لِلّهِ فَإِنِ انتَهَواْ فَلاَ عُدْوَانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمِینَ (193)

و در راه خدا با کسانى که با شما می جنگند بجنگید ولى از اندازه درنگذرید زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست نمی ‏دارد 190

و هر کجا بر ایشان دست‏یافتید آنان را بکشید و همان گونه که شما را بیرون راندند آنان را بیرون برانید [چرا که] فتنه [=شرک] از قتل بدتر است [با این همه] در کنار مسجد الحرام با آنان جنگ مکنید مگر آنکه با شما در آن جا به جنگ درآیند پس اگر با شما جنگیدند آنان را بکشید که کیفر کافران چنین است 191

و اگر بازایستادند البته خدا آمرزنده مهربان است 192

با آنان بجنگید تا دیگر فتنه‏اى نباشد و دین مخصوص خدا شود پس اگر دست برداشتند تجاوز جز بر ستمکاران روا نیست 193

بعضى از مفسران ، دو شاءن نزول براى نخستین آیه از این آیات نقل کرده است . 

نخست اینکه این آیه اولین آیه اى بود که درباره جنگ با دشمنان اسلام نازل شد و پس از نزول این آیه پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) با آنها که از در پیکار در آمدند، پیکار کرد و نسبت به آنان که پیکار نداشتند خوددارى میکرد، و این ادامه داشت تا دستور اقتلوا المشرکین که اجازه پیکار با همه مشرکان را میداد نازل گشت .

دوم شاءن نزولى است که از ابن عباس نقل شده که این آیه در مورد صلح حدیبیه نازل گردید، و جریان چنین است که رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) با 1400 نفر از یاران خود، آماده عمره شدند، چون به سرزمین حدیبیه (محلى است در نزدیکى مکه ) رسیدند، مشرکان از ورود آنها به مکه و انجام مناسک عمره ، ممانعت کردند، و پس از گفتگوى زیاد با پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) مصالحه کردند، که سال بعد براى انجام عمره به مکه بیایند و آنان مکه را سه روز براى او و مسلمانان خالى خواهند کرد تا طواف خانه خدا کنند.

سال بعد هنگامى که آماده رفتن به مکه شدند، از این خائف بودند که مشرکان به وعده خود وفا نکنند، و مانع شوند، و جنگى به وقوع پیوندد، و در صورت وقوع حادثه یا جنگ ، پیامبر از مقاتله در ماه حرام ناراحت بود، که آیه فوق در این مورد نازل شد، و دستور داد که اگر دشمن نبرد را شروع کند شما هم در برابر او به مبارزه برخیزید. <312>

به نظر مى رسد که شاءن نزول اول مناسب آیه اول ، و شاءن نزول دوم مناسب آیات بعد است ، ولى به هر حال مفهوم آیات دلالت دارد که همه با هم ، یا با فاصله کمى نازل شده .

312-تفسیر فخر رازی ، جلد 5 صفحه 127.

سوره بقره آیه  189

یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُیُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَـکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُواْ الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (189) 

در باره [حکمت] هلالها[ى ماه] از تو می پرسند بگو آنها [شاخص] گاه‏شمارى براى مردم و [موسم] حج‏ اند و نیکى آن نیست که از پشت ‏خانه ‏ها درآیید بلکه نیکى آن است که کسى تقوا پیشه کند و به خانه‏ ها از در [ورودى] آنها درآیید و از خدا بترسید باشد که رستگار گردید 189

در حدیثى مى خوانیم که معاذ بن جبل خدمت پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) رسید و گفت بسیار از ما سؤ ال مى کنند که این هلال ماه چیست ؟ و چه فایده دارد (چرا ماه تدریجا به صورت بدر کامل در مى آید و باز به حالت اول بر مى گردد) خداوند آیه فوق را نازل فرمود 

و به آنان پاسخ گفت . 

در روایت دیگرى آمده است که جمعى از یهود از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) پرسیدند هلال ماه براى چیست ؟ و چه فایده دارد آیه فوق نازل شد و فواید مادى و معنوى آن را در نظام زندگى انسانها بیان کرد. 

أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنکُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ وَکُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّیَامَ إِلَى الَّلیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (187)

در شبهاى روزه همخوابگى با زنانتان بر شما حلال گردیده است آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستید خدا می ‏دانست که شما با خودتان خیانت می ‏کردید پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت پس اکنون [در شبهاى ماه رمضان می توانید] با آنان همخوابگى کنید و آنچه را خدا براى شما مقرر داشته طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه [شب] بر شما نمودار شود سپس روزه را تا [فرا رسیدن] شب به اتمام رسانید و در حالى که در مساجد معتکف هستید [با زنان] درنیامیزید این است‏حدود احکام الهى پس [زنهار به قصد گناه] بدان نزدیک نشوید این گونه خداوند آیات خود را براى مردم بیان مى‏کند باشد که پروا پیشه کنند 187

از روایات اسلامى چنین استفاده مى شود که در آغاز نزول حکم روزه مسلمانان تنها حق داشتند قبل از خواب شبانه غذا بخورند چنانچه کسى در شب به خواب مى رفت سپس ‍ بیدار مى شد خوردن و آشامیدن بر او حرام بود. 

و نیز در آن زمان آمیزش با همسران در روز و شب ماه رمضان مطلقا تحریم شده بود. 

شان نزول : یکى از یاران پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) به نام مطعم بن جبیر که مرد ضعیفى بود با این حال روزه مى داشت ، هنگام افطار وارد خانه شد، همسرش رفت براى افطار او غذا حاضر کند به خاطر خستگى خواب او را ربود، وقتى بیدار شد گفت من دیگر حق افطار ندارم ، با همان حال شب را خوابید و صبح در حالى که روزه دار بود براى حفر خندق (در آستانه جنگ احزاب ) در اطراف مدینه حاضر شد، در اثناء تلاش و کوشش به واسطه ضعف و گرسنگى مفرط بیهوش شد، پیامبر بالاى سرش آمد و از مشاهده حال او متاثر گشت . 

و نیز جمعى از جوانان مسلمان که قدرت کنترل خویشتن را نداشتند شبهاى ماه رمضان با همسران خود آمیزش مى نمودند.

در این هنگام آیه نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در تمام طول شب مى توانند غذا بخورند و با همسران خود آمیزش جنسى داشته باشند.

توسعه اى در حکم روزه

چنانکه در شاءن نزول خواندیم در آغاز اسلام آمیزش با همسران در شب و روز ماه رمضان مطلقا ممنوع بود، و همچنین خوردن و آشامیدن پس از خواب و این شاید آزمایشى بود براى مسلمین و هم براى آماده ساختن آنها نسبت به پذیرش احکام روزه .

وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (186)

و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى‏کنم

پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند باشد که راه یابند 186

کسى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) پرسید: آیا خداى ما نزدیک است تا آهسته با او مناجات کنیم ؟ یا دور است تا با صداى بلند او را بخوانیم ؟ آیه فوق نازل شد و (به آنها پاسخ داد که خدا به بندگانش نزدیک است ) <283> 

  283-مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث.